1.Giriş ve Yasal Çerçeve
COVID 19 - Koronavirüs salgınında yaşanan nispeten olumlu gelişmeler, yayılma hızında, vaka ve ölüm sayılarında azalmalarla birlikte yeni normal hayata geçiş senaryoları da oluşturulmaya başlanmıştır. Ancak bu normal hayatın salgından önce alışagelen hayat gibi olmayacağı da beklenmektedir. "Yeni normal" olarak adlandırılan bir dönem yaşayacağımız ve artık yüz maskelerinin günlük bir aksesuar olarak yanımızda bulunacağı, ortalama 2-2,5 metrelik sosyal mesafeyle birbirimize yaklaşmayı alışkanlık haline getireceğimiz ve zorunlu olmadıkça kalabalık ortamlara girmememiz gerektiği şeklinde kurallarımızın olacağı anlaşılmaktadır.
Klasik çalışma modeli yani bir işyerinde işverenin sağladığı araçlarla ifa edilmesi söz konusudur. Ancak teknolojik gelişmeler, iletişim altyapılarının gelişimi ve esnek işgücü piyasası gelişiminin etkileriyle birlikte bu klasik anlayış terk edilerek, işverene ait olmayan farklı mekânlarda çalışma şekli de yaygınlaşmıştır. Ülkemizde de 2016 yılında İş Kanunu'na eklenen maddeyle uzaktan/evden çalışmaya ilişkin yasal altyapı getirilmiş ancak henüz yönetmelik çıkartılmamıştır. Evden çalışma model ve yöntemi salgın döneminde de yaygın olarak kullanılan bir çalışma biçimi olmuştur. Evden veya uzaktan çalışmanın dokunduğu esas alanlar iş hukuku ve sosyal güvenlik uygulamaları kurallarıdır. Çalışmada, mevzuat ve yaşanan gelişmeler çerçevesinde evden çalışma uygulamasıyla ilgili bazı hususlara değinilecektir.
2. Uzaktan veya Evden Çalışma
Uzaktan çalışma uygulamaları dünyada özellikle teknoloji, reklam, medya ve hizmet sektöründeki uygulanmaya başlanan veya uygulanması tartışılan bir esnek çalışma biçimidir. Salgından önceki dönemde de dünyada uygulaması artarak devam etmiştir.
İnternette yer alan bir habere göre Facebook'un kurucusu ve CEO'su Mark Zuckerberg, gelecek on yıl içinde Facebook çalışanlarının yarısının evden çalışmasını beklediğini söylemektedir. Bir araştırma şirketi tarafından yapılan bir araştırmaya göre katılımcıların ABD'de %33'ü, Fransa'da %26'sı, Avustralya'da %34.4'ü, Almanya'da %42.6'sı, İtalya'da %22,1'i ve İngiltere'de %45'i haftanın en az bir günü salgından önce de evden çalışma yaptıklarını belirtmişlerdir.
3.Yasal Altyapı
"Evden/uzaktan çalışma" yöntemine ilişkin ülkemizdeki yasal altyapıya bakıldığında ise 2016 yılında 4857 sayılı İş Kanunu'nun 14'üncü maddesine yapılan ekleme ile bu konuda düzenleme yapıldığı görülmektedir. Anılan maddede;
"Uzaktan çalışma; işçinin, işveren tarafından oluşturulan iş organizasyonu kapsamında iş görme edimini evinde ya da teknolojik iletişim araçları ile işyeri dışında yerine getirmesi esasına dayalı ve yazılı olarak kurulan iş ilişkisidir”.
Yürürlükteki İş Kanununa göre; yapılacak iş sözleşmesinde; işin tanımı, yapılma şekli, işin süresi ve yeri, ücret ve ücretin ödenmesine ilişkin hususlar, işveren tarafından sağlanan ekipman ve bunların korunmasına ilişkin yükümlülükler, işverenin işçiyle iletişim kurması ile genel ve özel çalışma şartlarına ilişkin hükümler yer alır.
Uzaktan çalışmada işçiler, esaslı neden olmadıkça salt iş sözleşmesinin niteliğinden ötürü emsal işçiye göre farklı işleme tabi tutulamaz. İşveren, uzaktan çalışma ilişkisiyle iş verdiği çalışanın yaptığı işin niteliğini dikkate alarak iş sağlığı ve güvenliği önlemleri hususunda çalışanı bilgilendirmek, gerekli eğitimi vermek, sağlık gözetimini sağlamak ve sağladığı ekipmanla ilgili gerekli iş güvenliği tedbirlerini almakla yükümlüdür.
Uzaktan çalışmanın usul ve esasları, işin niteliği dikkate alınarak hangi işlerde uzaktan çalışmanın yapılamayacağı, verilerin korunması ve paylaşılmasına ilişkin işletme kurallarının uygulanması ile diğer hususlar Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı tarafından çıkarılan yönetmelikle belirlenir." şeklinde düzenleme ile bazı kurallar getirilmiştir.
Madde detayında da anlaşılacağı üzere, uzaktan çalışmaya geçildiğinde yazılı bir sözleşme yapılması gerekmekte ve bu sözleşmede işin tanımı, yapılma şekli, süresi ve yeri, ücret ve ücretin ödenme koşulları, işverence sağlanan ekipman ve bunların korunmasına yönelik hükümler, işçiyle iletişim metodları ve diğer şartların belirlenmesi gerekmektedir.
4857 sayılı İş Kanunu'nun 22'inci maddesinde iş koşullarında esaslı değişiklikten bahsedilmektedir. Bu maddeye göre iş sözleşmesi ve eki niteliğindeki iç düzenlemeler ya da işyeri uygulamasıyla oluşan çalışma koşullarında değişiklik işverenin tek taraflı iradesiyle yapılamamakta işçinin onayı gerekmektedir. İşin görüldüğü yerde değişiklik yapılması da teamül gereği esaslı değişiklik olarak nitelendirilmeli ve işçinin yazılı onayıyla yürürlüğe girmelidir. Çoğunluk tarafından evden çalışma istenen bir durum olmakla birlikte bazı işçiler tarafından evden çalışmanın istenmeyebileceği de unutulmamalıdır.
Ancak salgın sürecindeki hızlı gelişmeler, salgının hem bireysel sağlığı hem de toplum sağlığını olumsuz etkilemesi, kamu otoritelerince sokağa çıkmaya ilişkin getirilen kısıtlamalar gibi nedenler de dikkate alındığında ve iyi niyet kuralları çerçevesinde işverenler tek taraflı olarak evden çalışma kararları almış durumdadırlar.
Ancak yeni normale geçişle birlikte eğer evden çalışma uygulamaları devam edecekse yukarıda atıf yapılan İş Kanunu'nun ilgili maddelerine göre iş sözleşmesine ek yazılı bir protokol yapılması, bu protokolde 14'üncü maddedeki uzaktan çalışmaya ilişkin esaslara yer verilmesi faydalı olacaktır. En azından bu güne kadar yapılmadıysa işçiye mail ortamında koşulları bildiren bir bildirim yapılması gerekmektedir. Özellikle işçinin çalışma saatlerinin, iletişim şeklinin ve denetim metodlarının yazılı belirlenmesinin gerektiği kanaatindeyiz.
Dr. A. Engin ERGÜDEN